Augustine's family background

More than sixteen centuries lie between us and Augustine. He was born on November 13, 354 in Tagaste, which we now know as Souk-Ahras in Algeria. Tagaste was part of the province of Numidia in North Africa, which itself was a province of the great Roman Empire. Both facts have their significance: although Augustine's cultural upbringing was Roman, he himself still prided himself on his African roots. To a North African who mocked the Punic names of some martyrs, he replied that the letter writer should remember "that he was an African writing for Africans, and that they both lived in Africa."

Family

We have more information about no one from antiquity than about Augustine. Unlike many other church leaders, his parents were not upper class; he speaks of his "poor parents". His father Patricius was a small landowner, member of the municipal council, who had to make great sacrifices to allow his son, who was a promising student at school, to receive a classical education. Yet such a higher education was the entrance to a political career. His father was unable to finance his further studies outside Tagaste. Fortunately, in their village they found the wealthy Volusianus willing to become the patron of the young Augustine.

Patricius was a pagan. He was mild, but also hot-tempered and not always faithful to his wife; but he did not beat his wife, and that was something special at that time. Shortly before he died, he was baptized at the insistence of his wife. Augustine's father plays virtually no role in his writings. Is that because his father died when Augustine was only sixteen or seventeen years old, or because he was not a Christian?

Unlike his father, his mother, Monica, plays a very important role in Augustine's life and works. She had grown up in a Christian family and was a woman of great inner strength: patient, determined, dignified, above gossip, and a peacemaker in her environment. Her relationship with her husband was far from slavish; she could wait without saying a defiant word until Patricius' anger had passed. Then she calmly explained to him that she was right. Augustine tells us that "she loved to have her son with her, as mothers do, but she wanted it much more strongly than most mothers do." As a child he heard her speak about the eternal life that Jesus Christ promised us. As he later admitted, his childish heart had absorbed the name of Christ along with its mother's milk and always retained a memory of it.

Her determination was demonstrated when she refused her son access to her home after he joined the Manichaeans. Her wish in life was the conversion of her child: "My mother, your faithful servant, wept before you for me more than mothers weep for their dead children." For this reason, she visited a bishop and insisted that he have a conversation with her son. The bishop resentfully replied, "Go away; a son of so many tears cannot be lost."

When Augustine, at the age of twenty-eight, took a sailing ship at night from Africa to Rome, he writes in his Confessions: "I have no words to describe her love for me and with how much more fear she now suffered birth pain for my spiritual salvation than when she physically gave birth to me. I don't see how she could have healed if my death in sin had pierced the bowels of her love."

We do not know much about Augustine's other relatives. We only know that he had at least one brother, Navigius, and a sister whose name we do not know, and who later headed a religious community as a widow.

Augustine's character

Intellect and heart

The young Augustine describes himself as follows: "I lived and thought and took care of my self-preservation. An inner instinct told me to take care of the integrity of my senses, and even in my little thoughts about small things I rejoiced in the truth. I hated being deceived, I developed my memory, the way of expressing myself took shape, friendship captivated me. I fled pain, meanness and ignorance. Each of these qualities is a gift from my God; I did not give them to myself .They are good qualities, and their whole is myself.” We find these qualities in his life.

He was very sensitive, emotional and passionate. Although he was an intellectual, one does not find a dry, rational detachment in him. Although he loved self-control, we find no trace of excessive severity. Although he always emphasized the relativity of created things, he never denied the richness of existence or the splendor of the world. Intellect and heart always go together. That is why love, community and friendship are at the core of his life and thinking. A superficial reading of the Confessions might give the impression that Augustine was an introverted man, always engaged in self-analysis. On the contrary, one is surprised to see that this man was almost never alone. He himself admits that he could not be happy without friends. A friendship could cost him half his soul, but it was also through friendship that his wounds could heal. He must have had something of the Africans' innate sense of solidarity.

Passion for the Truth

“Only the truth wins the victory, but the victory of the truth is love” (Sermon 385:1). The passion for the truth made Augustine a tenacious interlocutor who did not easily give up his insight. But outside the many debates he conducted, he displayed great modesty. In old age he corrected his writings and declared: "I do not want anyone to accept all my opinions and blindly follow me, except on those points where the reader himself has come to the conclusion that I was not wrong. Not even myself I have followed myself in every respect. I have written books while making constant progress. But I did not start from perfection, and to say that now, in my old age, I write perfectly and without any error would be conceit rather than truthful. ".

In a letter to a girl with the beautiful name Florentina, he wrote: "Don't think that with me you will find an answer to all your questions and everything you would like to know. After all, I have not presented myself as a perfect teacher. who knows everything, but as a man who seeks light together with those to whom his calling requires him to give light. Think of the danger we are in, we who are expected to be not only teachers, but even teachers of divine things, even though we are simple human beings.”

The evolution of the young Augustine

After his primary education in Tagaste, Augustine went for secondary education to Madauros, a more intellectual center than Tagaste. When he was sixteen years old, he returned to Tagaste and stayed at home for a year to allow his father to raise money for his higher education in Carthage. It was a year of emptying: "The thorns of lust grew over my head, and there was no hand to pluck them out." With the help of his patron, Volusianus, he went to Carthage in 370 to study rhetoric, the highest degree of the culture of the time, which gave access to the most brilliant political career. As the metropolis of Africa and the largest city in the West after Rome, Carthage was also a melting pot of illicit love. Because Augustine longed for love, he sought an object for his love: "I was in love with love. My desire was to love and be loved, especially when I could enjoy the body of the person who loved me." He entered into a relationship with a concubine of lower status, to whom he remained faithful in an alliance that lasted about fourteen years. However, he never mentions her name. They had a son, Adeodatus (= a gift from God), who died young at the age of eighteen. Augustine's relationship with his concubine was legally recognized, but only as a kind of second-class marriage.

It was also in Carthage that Augustine discovered his philosophical vocation at the age of nineteen. He read a work by Cicero that promoted the love of wisdom. The search for truth and wisdom continued to inspire him throughout his life. But what he missed among the philosophers was the name of Christ. So he began to read the Holy Scriptures, but its style repelled him. Much later, when he was a monk and Christian philosopher, his childhood ideal of surrender to wisdom was fulfilled.

While still in Carthage, Augustine joined the Manichaeans as a "listener". There were several reasons why he was attracted to this. Manichaeism pretended to be a rational religion that provided insight and did not require faith like the Catholic Church. The Manichaean criticism of the Old Testament responded to Augustine's dislike of some passages therein. In their liturgy the Manichaeans used the names of God, Jesus Christ and the Holy Spirit; so there was a certain affinity with Christianity. They also claimed to have an answer to the problem of evil, a problem that greatly troubled the young Augustine. They professed two eternal but contradictory principles: good and evil, light and darkness, which were always in conflict with each other.

Within himself, Augustine strongly felt the tension between good and evil, between purity and sin, which caused him feelings of guilt. Inner dissatisfaction and unrest led him to Manichaeism, which to a certain extent also freed him from his feelings of guilt: "I then thought that it is not we who sin, but some strange nature within us. It pleased my pride to be free from guilt and when I had done something bad, that I did not need to ask You to heal my soul because it had sinned against You. I loved to excuse myself and accuse an unknown power that was within me, but not myself ". For ten years Augustine remained a Manichaean, even though his enthusiasm for Manichaeism increasingly cooled.

Professor of rhetoric in Italy

Around 374, Augustine returned to Tagaste to teach grammar, but not for long. He soon left for Carthage again as a teacher of rhetoric. The attitude of the Carthaginian students was substandard, undisciplined and full of vandalism. So he decided to go to Rome, because people who should know assured him that these things did not happen there. His mother was very against it, but her son's ambition was stronger. In Rome, Augustine joined the local Manichaean community. He was teaching but noticed that the Roman students were not paying their professors despite all their promises. Milan informed Rome that they were looking for a professor of rhetoric. With the help of his Manichaean friends, Augustine received that post in 384. At that time, Milan was the imperial residence and the city where Ambrose was bishop. Augustine could not have foreseen that Milan would also be the end of his professorship. He renounced any political career and converted to Christianity.

Augustine's conversion

Divorce from his wife

Monica had ensured that Augustine, as a newborn baby, was marked with the sign of the cross and received some salt; as a result, he was connected to the Catholic Church as a catechumen. Many Christian parents postponed the baptism of their children because of the severity of obtaining forgiveness of serious sins after baptism. Many were only baptized on their deathbed. Two reasons prevented Augustine from being baptized, one moral and one intellectual. Now it was time to remove these obstacles. Under pressure from his mother, who wanted a first-class marriage for her son, the relationship with his wife came to an end. Monica found him another woman, a girl of only ten years old who had to wait another two years before she could get married. Augustine's feelings were different. He had truly loved his wife and the separation left serious wounds: "My heart, which was deeply attached to her, was torn open and wounded, and dripping blood. She returned to Africa with the promise that she would never love another man." know". Augustine was unhappy and felt unable to follow her example. That's why he chose another concubine. But that gave him no relief, as he himself confesses: "The wound inflicted by the divorce from my first wife had not healed. After being infected and in severe pain, the wound festered. The pain made me, as it were, insensible, but also desperate ". For Augustine, conversion meant more than an honorable marriage; it led to an ascetic monastic ideal.

Van rede naar geloof

Augustinus' intellectuele moeilijkheden waren gecompliceerder. Lange tijd beschouwde hij het katholieke geloof goed voor eenvoudige zielen zoals die van Monnica. Hij stelde daarentegen al zijn vertrouwen in de macht van de rede; hij verlangde begrip en inzicht op eigen kracht. Hij was een rationalist in de volle zin van het woord. De manicheeërs beloofden hem inzicht in de levensmysteries zonder dat er geloof nodig was. Geloof maakten zij belachelijk. Ten onrechte volgens Augustinus, want ze bevalen hem in hun vele mythen te geloven: "Ik kreeg het bevel in Mani te geloven". Dat was genoeg om Augustinus' rationalisme te ondermijnen. Daarom gaf hij ook zijn voorkeur aan het katholieke geloof want de kerk was oprechter door geloof te vragen in zaken die niet bewezen konden worden. Zo ontdekte hij ook de enorme rol die geloof speelde in het dagelijks leven: hoeveel dingen hij geloofde die hijzelf niet gezien had, gebeurtenissen waarbij hij niet aanwezig was, voorvallen uit de wereldgeschiedenis, feiten aangaande plaatsen en steden die hij nooit bezocht had, dingen die hij aannam op gezag van vrienden, van doktoren of andere mensen. Daaruit trok hij de conclusie: als wij niets geloven van wat ons gezegd is, zouden we nooit van zijn leven tot actie overgaan.

Nadat hij zijn geloof in het manicheïsme verloren had, verviel hij in een korte crisis van scepticisme want hij wanhoopte zelfs aan de mogelijkheid om de waarheid te vinden. Is niet ieder ding onderhevig aan twijfel? Ligt begrijpen van de waarheid niet buiten het menselijke vermogen? Deze crisis bereidde eveneens de grond voor Augustinus' bekering.

Invloed van Ambrosius

Veel personen droegen bij tot Augustinus' bekering, maar vooral de bisschop van Milaan, Ambrosius. Zijn invloed gebeurde niet door persoonlijk contact, maar eerder door zijn preken, waardoor Augustinus ontdekte hoeveel het christelijk geloof verschilde van wat hij zich voorgesteld had. Hij leerde Augustinus hoe bijbelteksten geïnterpreteerd dienden te worden en leidde hem binnen in geheel nieuwe ideeën: "Ik stelde herhaaldelijk vast in de preken van onze bisschop ... dat wanneer wij denken over God en de ziel ( iets dat in de wereld het dichtst bij God staat), onze gedachten niet mogen blijven hangen bij een of andere lichamelijke zaak". De lezing van de boeken van neoplatonische filosofen gaf hem een dieper inzicht in de wereld van de geest, en gaf hem bovendien een antwoord op het kwellende probleem van het kwaad. Vrienden vertelden hem verhalen over beroemde bekeerlingen die het christendom als levensstijl gekozen hadden.

Neem en Lees

Zo kwam Augustinus tot de welbekende persoonlijke crisis in de tuin van zijn huis in Milaan. Daar hoorde hij een gezang uit een naburig huis, als van een jongen of een meisje dat steeds maar herhaalde : "Neem en lees, neem en lees". Hij interpreteerde die woorden als een bevel voor hemzelf, opende de bijbel en las de eerste de beste passage: "Niet in braspartijen en drinkgelagen, niet in ontucht en losbandigheid, niet in twist en nijd, maar bekleed u met de Heer Jezus Christus en vertroetel het vlees niet langer met zondige begeerten" (Rom. 13,13-14). Het was geen toeval dat een tekst van de grote bekeerling, Paulus, tot de kern van Augustinus' bekeringsverhaal behoorde. Gedurende heel Augustinus' leven was de invloed van Paulus heel groot, en zijn latere theologie en spiritualiteit vertoonde een sterke verwantschap met Paulus, zoals de verhouding tussen wet en genade, de gevolgen van de oorsprongszonde, de visie op Adam en Christus, het thema van het Lichaam van Christus.

Na de vakantie van 386 gaf Augustinus zijn professoraat op, en trok zich terug op het platteland in Cassiciacum om te studeren, te schrijven en zich voor te bereiden op het doopsel. Op de vigilie van Pasen 387 doopte Ambrosius hem tezamen met zijn zoon Adeodatus en zijn vriend Alypius. Augustinus had de sprong gewaagd: "Waarom wil je vertrouwen op jezelf? Om jezelf onbetrouwbaar te vinden? Werp jezelf in zijn armen; wees niet bang. Hij zal zichzelf niet terugtrekken zodat je valt. Maak de sprong zonder angst; Hij zal je opvangen en genezen".

Terugkeer naar Afrika: Monnik - Priester - Bisschop

Dienaar van God: Monnik

Kort na zijn doop besloot Augustinus naar Noord-Afrika terug te keren. Deze beslissing hield ook een opgeven van iedere wereldlijke carrière in. In de havenstad van Rome, Ostia, werd Monnica ziek en stierf. Haar dood betekende een jaar vertraging in de terugkeer naar Noord-Afrika. In 388 kwam Augustinus in Tagaste aan, tezamen met zijn zoon en een groepje vrienden. Daar betrokken zij als dienaren van God het landgoed van de overleden ouders van Augustinus. Hij verkocht een deel van zijn bezit en begon een soort kloostergemeenschap met de groep gelijkgezinden rond hem. Zij namen de levensstijl van een klooster aan onder Augustinus als geestelijke leider. Augustinus' ideaal was sinds geruime tijd: een teruggetrokken leven, studie, beschouwing, meditatie en gebed. Deze gelukkige periode van rust duurde niet langer dan ongeveer drie jaar. In de oudheid was het monastieke leven wezenlijk een lekenbeweging; een monnik vermeed de eer en de taak van priester. Zo was ook Augustinus op zijn hoede toen hij naar Hippo ging om een kandidaat voor zijn gemeenschap te bezoeken. Hij wist dat de bisschopszetel in Hippo niet vacant was; dus was hij gerust. Maar hij vergiste zich; zijn reis naar Hippo had een heel andere afloop dan hij zich voorgesteld had.

Priester, bisschop, monnik

De bisschop van Hippo, Valerius, was een Griek die maar moeilijk Latijn sprak. Hij had een priester nodig die hem bijstond en hem later kon opvolgen. Valerius had zijn gelovigen op de hoogte gebracht van zijn wensen. Toen Augustinus de kerk binnenkwam begon het volk te roepen en te eisen dat hij hun priester zou worden. Tegen zijn wil grepen ze hem vast en brachten hem naar Valerius om hem te wijden. Zo'n gedwongen wijdingen waren geen uitzondering in het laatromeinse Rijk. Roeping tot een kerkelijk ambt was in vroegere tijden niet zozeer een zaak van de wil van een individu, maar eerder de uitdrukking van de wensen van de gemeenschap. Bovendien was Valerius Augustinus' voorstel heel genegen om in Hippo een klooster te stichten zoals dat in Tagaste. Hij stelde daartoe een stuk van het kerkdomein ter beschikking. In 395 schreef Valerius geheime brieven naar de primaat in Carthago om Augustinus tot zijn coadjutor te wijden. Een jaar later stierf Valerius en Augustinus werd bisschop van de zeehaven, Hippo Regius.

Al deze gebeurtenissen brachten ernstige veranderingen in Augustinus' leven teweeg. Ook al moest hij vele van zijn dromen opgeven, hij pakte zijn nieuwe taak met overgave aan; hij was zich bewust van zijn verantwoordelijkheid en van de last op zijn schouders. Toch wilde hij ook als bisschop in een religieuze gemeenschap leven. Hij verhuisde van het lekenklooster te Hippo naar de woning van de bisschop waar hij een klooster voor clerici stichtte. Hij nam zoveel mogelijk deel aan het gemeenschapsleven van zijn monniken. Dit klooster voor clerici kreeg grote bekendheid omdat het een kweekschool was voor geleerde en bekwame bisschoppen voor heel Noord-Afrika. Nagenoeg veertig jaar lang bleef Augustinus de grote drijfkracht voor de kerk in Noord-Afrika.

De plichten van een bisschop

Het primaatschap van de Bijbel

Als bisschop leidde Augustinus een heel druk leven. Al zijn tijd werd in beslag genomen door preken, onderricht, catechese, synoden, publieke discussies, en reizen door heel Noord-Afrika. Keizer Constantijn had bovendien de bisschoppen aangesteld als lokale rechters. Elke voormiddag had Augustinus te luisteren naar rechtsgedingen: erfeniskwesties, voogdijzaken, eigendomsbetwistingen, grensgeschillen enzovoort, allemaal dingen waarvan hij niet hield. In feite was hij een man van studie en contemplatie die heel veel schreef. Zijn werken beslaan ongeveer 12.000 bladzijden in moderne druk: 113 boeken, 247 brieven en meer dan 500 preken. Hoe kon hij al die activiteiten aan? Hijzelf geeft min of meer het antwoord door te verklaren dat hij vooral 's nachts schreef. Dan dicteerde hij zijn werken aan stenografen.

Zijn vriend en levensbeschrijver, Possidius, vertelt ons dat hij na het afhandelen van tijdelijke en vervelende zaken zijn geest richtte op het overwegen van de heilige Schrift. Het belang van de bijbel in zijn geschriften kan niet genoeg benadrukt worden. Hij kende de bijbel van buiten, hij was voor hem het verhevenste punt van alle waarheid, de bron van alle onderricht, het centrum van alle cultureel en geestelijk leven. Zijn theologie was bijbels in de volle zin van het woord. Zijn groot verlangen was dat door zijn stem het woord van God zou gehoord worden. Het is kenmerkend dat bijna alles wat hij schreef op aanvraag van anderen gebeurde. Er zijn maar heel weinig boeken die niet ontstaan zijn door externe omstandigheden. We willen een ruwe classificatie van zijn werken geven.

Anti-Manicheïstische Geschriften

Augustinus beschouwde het als zijn eerste plicht zich toe te leggen op de bekering van zijn vroegere vrienden, de manicheeërs. Wat hij als de waarheid had beschouwd, zag hij nu als een dwaling. Hijzelf was verantwoordelijk geweest voor het feit dat de groep rond hem overgegaan was naar de religie van Mani. Nu probeerde hij hen zoveel mogelijk terug te winnen voor het christendom. Daarom waren zijn eerste geschriften vooral een weerlegging van het manicheïsme.

Anti-Donatistische Geschriften

Zodra Augustinus een ambt binnen de kerk bekleedde, zag hij zich gedwongen zich bezig te houden met de droevige situatie van de gespletenheid van de Noord-Afrikaanse kerk ten gevolge van het donatistische schisma. Eenheid tussen christenen werd een belangrijk punt van zijn programma. Iedere plaats had een donatistische en een katholieke kerk, ieder diocees een donatistische en een katholieke bisschop, in totaal ongeveer 300 bisschoppen aan iedere kant. Allen één in Christus was een fictie.

De donatisten maakten er aanspraak op de enige zuivere kerk te zijn; de katholieken waren verraders van de zuiverheid van de christelijke wet. Om te meten hoe pijnlijk de scheuring was, moet men bedenken dat de donatisten dezelfde heilige Schrift, hetzelfde geloof, dezelfde sacramenten, dezelfde liturgie hadden als de katholieken. Alleen haat verdeelde de christenen in Noord-Afrika en het conflict ontaardde vaak in een burgeroorlog. Heel energiek wijdde Augustinus zich aan zijn taak vrede en eenheid te herstellen, maar daarin is hij nooit volledig geslaagd. Zelfs de grote conferentie in 411 te Carthago onder het voorzitterschap van de zeer gewetensvolle keizerlijke legaat, Marcellinus, betekende geen totale verzoening. Twee jaar later werd Marcellinus zelf in Carthago terechtgesteld in nooit opgehelderde omstandigheden. Deze moord betekende een zware slag voor Augustinus. Het was een van de redenen waarom hij al zijn enthousiasme voor een samengaan van het Romeinse Rijk met de katholieke kerk verloor.

Anti-Pelagiaanse Geschriften

Na de veroordeling van het donatisme in 411 had Augustinus gehoopt wat rust te vinden. Maar hij geraakte opnieuw betrokken in een controverse, nu met het pelagianisme. Pelagius was een dienaar van God, de inspirator van een radicaal en ascetisch christelijk leven, die hoog in aanzien stond bij de Romeinse aristocratie. Hij legde veel nadruk op de vrije wil en de inspanningen van de mens als deze de christelijke volmaaktheid wenste te bereiken. Omdat volmaaktheid binnen het vermogen van de mens ligt, is ze ook een verplichting. Het lag dus voor de hand dat Pelagius geschandaliseerd was door een uitspraak van Augustinus in zijn Belijdenissen over God: "Beveel wat Gij wilt, maar geef wat Gij beveelt". Pelagius beschouwde dit als lafheid en laksheid. Pelagius' opvatting stond in tegenstelling tot Augustinus' ervaring als bekeerling. Pelagius ontkende de rol van Gods genade niet, maar beschouwde die eerder als een hulp van buitenaf.

Zoals Paulus was Augustinus ervan overtuigd dat Gods genade van binnen de wil moet versterken; alle goede dingen die wij doen zijn gaven van de goddelijke genade. Hij meende dat de pelagiaanse eis van een kerk zonder smet of rimpel de herhaling was van de donatistische aanmatiging van een reine kerk. Augustinus zag de verhouding tussen genade en vrijheid veel complexer. Vrijheid is geen statisch gegeven, maar ze is steeds in wording. Van nature is onze vrijheid beperkt; bijgevolg moet ook onze vrijheid bevrijd worden. Augustinus geloofde in het bestaan van een oerzonde die een collectieve schuld veroorzaakte; de mensheid is als geheel verantwoordelijk voor het kwaad in de wereld.

Natuurlijk hoeft men het niet op alle punten eens te zijn met Augustinus, zoals bijvoorbeeld over het ongelukkige lot van ongedoopte kinderen, over de wijze van overdracht van een oerschuld enzovoort, maar zijn opvatting van een oerzonde kan men ook niet zomaar terzijde schuiven. Daarvoor is de realiteit te hard.

Augustinus' laatste werk, dat onvoltooid bleef, was gericht tegen de pelagiaan, Julianus van Eclanum, de zoon van een Italiaanse bisschop met wie Augustinus bevriend was. Julianus was de meest bekwame tegenstander die Augustinus ooit ontmoet had; hij was veel jonger dan Augustinus en de controverse was een dramatische en pijnlijke ervaring, waarbij de standpunten zich nog verhardden.

Noord-Afrika in Augustinus' Tijd

Rijk en arm

Om Augustinus' werk als bisschop te verstaan, is het nodig iets te weten over de situatie van het land in die tijd. Vanouds was Noord-Afrika de graanschuur van het Romeinse Rijk. Het land was rijk en welvarend, vooral dankzij de kustvlakte die veel graan voortbracht, en meer landinwaarts de heuvels met een grote olie-productie. Olie en graan vormden ook de basis voor de export. Terwijl de macht en rijkdom van het hele Rijk zienderogen achteruitgingen, hield Noord-Afrika tamelijk lang stand. Toch groeide er geleidelijk aan een grote economische ongelijkheid, die ernstige sociale spanningen veroorzaakte. Alleen een minderheid profiteerde van de rijkdom van het land en van het werk van de arbeiders. En zoals altijd en overal: de zwaksten waren de slachtoffers. Al bij al echter was Hippo in Augustinus' tijd een welvarende stad.

Verval van het Romeinse Rijk

Augustinus' leven speelde zich af tegen de achtergrond van het verval van het Rijk. Een teken daarvan was het verdwijnen van de Romeinse instelling van een "verdediger van de rechten der armen". De Afrikaanse bisschoppen vroegen de wederinvoering van dit ambt, maar zonder succes. Verschillende invasies door andere volkeren ondermijnden Italië zowel in politiek opzicht als wat betreft de levensstandaard. In 410 viel het versterkte Rome in handen van de Visigoten onder Alaric. Vele Romeinen vluchtten naar Noord-Afrika. Naar aanleiding van de plundering van Rome schreef Augustinus een van zijn belangrijkste boeken, De stad van God, waarin hij twee thema's samenbracht: dat van de teloorgang van aardse beschavingen en dat van de eeuwige bestemming van de mensheid.

De betreurenswaardige situatie in de rest van het Rijk kon Noord-Afrika niet onberoerd laten. Onlangs ontdekte brieven van Augustinus geven ons een scherp beeld van de slechte toestand in Noord-Afrika tijdens de laatste tien jaren van Augustinus' leven. De jacht op slaven was een echte gesel geworden: bendes vielen burgers, vooral vrouwen en kinderen, aan die op eenzame plaatsen woonden, namen hen gevangen en verkochten hen dan aan slavenhandelaars uit het oosten. Het onheil bereikte een hoogtepunt toen in 429 Vandalen en Alanen onder Geiseric de straat van Gibraltar overstaken, Noord-Afrika binnenvielen, en oostwaarts langs de kust optrokken. De vernietiging van de Romeinse macht was begonnen.

Dood van Augustinus

In tegenstelling tot andere christelijke schrijvers, voelde Augustinus zich niet totaal hopeloos vanwege deze politieke catastrofe. Hij was er getuige van geweest hoe de sociale, geestelijke en intellectuele rol van het christendom in vele delen van de wereld gegroeid was. Hij weigerde te geloven dat het einde van het Romeinse Rijk ook het einde van het christendom betekende.

Een van zijn laatste woorden was een citaat van de neoplatonische filosoof, Plotinus: "Niet waarlijk groot is hij die het voor iets groots houdt dat hout en stenen uit elkaar vallen, en dat sterfelijke wezens sterven". Door zijn voorbeeld kan Augustinus ons de levenskunst in tijden van verval leren. Hij leefde in een tijd van revolutionaire omwentelingen: een oude wereld stortte in en een nieuwe daagde schuchter op. Europa zag zich gedwongen te breken met een gevestigd verleden en op zoek te gaan naar een nieuwe toekomst. Die toekomst hield meer in dan de politieke sfeer, want ook de hele beschaving en cultuur, denkwijze en levensstijl van een tijd stonden op het spel. Tijdens de belegering van Hippo door de Vandaalse troepen overleed Augustinus op 28 augustus 430. Hij overleed terwijl hij de zeven boetepsalmen bad, die hij had laten kopiëren en laten ophangen aan de muur van zijn kamer.